ΠΡΟΣΤΑΤΙΚΟ ΕΙΔΙΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΟ (PSA)

Τι είναι το PSA;

Το Prostate Specific Antigen (PSA) είναι μια γλυκοπρωτεΐνη, μοριακού βάρους 28,4 Kda. Παράγεται από φυσιολογικά όπως και καρκινικά επιθηλιακά προστατικά κύτταρα. Λειτουργία του είναι η υγροποίηση του σπέρματος. Ανευρίσκεται στον ορό, στα ούρα, στο σπερματικό και προστατικό υγρό.

Crystallographic structure of human prostate-specific antigen (green/gold cartoon) covalently attached to an substrate acyl intermediate (multicolor sticks, carbon = white, nitrogen = blue, oxygen = red) and an glucosamine–manose disaccharide (spheres, carbon = yellow and oxygen = red (Πηγή: Wikipedia)

Σε ποια μορφή εμφανίζεται το PSA στον ορό του αίματος;

Εμφανίζεται ως ελεύθερο ή συνδεδεμένο με πρωτεΐνες. Διακρίνεται σε:

• Ελεύθερο PSA (Free PSA): Ενζυματικά ανενεργή μορφή, που δεν συνδέεται με πρωτεΐνες. Είναι η κυριότερη μορφή PSA στο σπερματικό υγρό
• PSA – a2M: Σύνδεση ελεύθερου PSA με την α2-μακροσφαιρίνη. Η μορφή αυτή δεν είναι ανιχνεύσιμη
• PSA – ACT: Σύνδεση ελεύθερου PSA με τη α1–αντιχυμοτρυψίνη. Ενζυματικά ενεργή μορφή PSA. Στον καρκίνο του προστάτη εμφανίζεται υψηλό ποσοστό της μορφής αυτής στον ορό του αίματος.

Ποια είναι η κλινική σημασία του PSA;

• Πρώιμη ανίχνευση προστατικού καρκίνου
• Παρακολούθηση θεραπείας σε ασθενείς με καρκίνο προστάτη
• Σταδιοποίηση προστατικού καρκίνου

Τι μπορεί να προκαλέσει μεταβολή του PSA;

Το PSA είναι ειδικό για τον προστάτη και όχι για προστατικό καρκίνο. Αύξηση του PSA δεν σημαίνει απαραιτήτως ύπαρξη προστατικού καρκίνου. Η εν λόγω αύξηση δύναται να οφείλεται και σε άλλες αιτίες, όπως:

• Καλοήθη υπερπλασία προστάτη
• Προστατίτιδα
• Επίσχεση ούρων
• Βιοψία προστάτη
• Διουρηθρική επέμβαση
• Δακτυλική εξέταση στον προστάτη

Λόγος ελεύθερου προς ολικό PSA (Free/Total PSA);

Το ποσοστό του ελεύθερου προς το ολικό PSA (Free/Total PSA) αυξάνει σε καλοήθη υπερπλασία προστάτη, ενώ μειώνεται σε προστατικό καρκίνο.

Εάν το % ποσοστό του ελεύθερου PSA (Free PSA) είναι μεγαλύτερο του 25%, η πιθανότητα ύπαρξης προστατικού καρκίνου είναι 8%. Με % ποσοστό 0-10% η αντίστοιχη πιθανότητα είναι 56% (Journal of the American Medical Association, May 20, 1998)

Ποια είναι η κλινική σημασία του λόγου ελεύθερου προς ολικό PSA (Free/Total PSA);

• Συμβάλλει στην καλύτερη εκτίμηση του κινδύνου ύπαρξης προστατικού καρκίνου από ότι το PSA από μόνο του
• Αυξάνει τον αριθμό ανιχνεύσιμων καρκινωμάτων σε τιμές PSA <4ng/ml. Στην περίπτωση αυτή, αποτελεί ένδειξη κακοήθειας, αν ο λόγος του ελεύθερου προς ολικό PSA (Free/Total PSA) είναι μικρότερος του 0,19.
• Όταν το PSA ανευρίσκεται μεταξύ 4-10 ng/ml, συνεισφέρει στον καλύτερο διαχωρισμό των περιπτώσεων προστατικού Καρκίνου και καλοήθους υπερπλασίας προστάτη. Στην περίπτωση αυτή, αποτελεί ένδειξη κακοήθειας, αν ο λόγος του ελεύθερου προς ολικό PSA (Free/Total PSA) είναι μικρότερος του 0,24.

Πιθανότητα ύπαρξης προστατικού Καρκίνου σε αντιστοιχία με το λόγο ελεύθερου προς ολικό PSA (Free/Total PSA) (Πηγή: Wikipedia)

Πως αλλιώς χρησιμοποιείται το PSA στην κλινική πράξη;

• Ταχύτητα αύξησης PSA (PSA – Velocity): Μεταβολή του PSA στην πάροδο του χρόνου. Απαιτούνται τουλάχιστον 3 μετρήσεις με χρονική διαφορά 12 – 18 μήνες από κάθε μέτρηση. Αύξηση της τάξης του 20% ή 0,75ng/ml σε χρονικό διάστημα ενός έτους, χρήζει επειγόντως περαιτέρω ελέγχου, προς αποκλεισμό προστατικού καρκίνου.
• Πυκνότητα PSA (PSA – Density): Πηλίκο της τιμής του PSA προς τον προστατικό όγκο. Τιμές μικρότερες από 0,10 είναι ενδεικτικές καλοήθους υπερπλασίας προστάτη, μεγαλύτερες από 0,15 ενδεικτικές προστατικού καρκίνου.